NOBELOVA NAGRADA I ZENE

 KAO I U OSTALIM SEGMENTIMA ZIVOTA ZENE NIGDE NISU PRIZNATE NA NACIN KAKO PRIZNAJU MUSKARCE. BILE NAJPAMETNIJE, NAJSPOSOBNIJE ,NAJVREDNIJE ONE SU KAO NEKA NAJSLABIJA KARIKA. AKO PRATITE ISTOIMENI KVIZ NA TV-U BICE VAM JASNO O CEMU PRICAM. DODJE LI DVE ,TRI ILI KAO SINOC CAK CETIRI ZENE U PRVIM KRUGOVIMA ISPADAJU ISKLJUCIVO ZENE DA BI OSTALI MUSKARCI KOJI UZIMAJU NOVCANU NAGRADU,, TAKO I  IZA JEDNOG AJNSTAJNA I MNOGO DRUGIH  'GENIJALNIH NAUCNIKA' USTVARI STOJE ZENE KOJE SU UIM OMOGUCILE DA TU NAGRADU DOBIJU NARAVNO SVOJIM ZNANJEM I SPOSOBNOSTIMA. ONE SU OSTALE U 'SENCI' A ONI SU DOBILI NOBELOVE NAGRADE. E PA OVO JE PRICA O TOJ NEPRAVDI.

“Nauka je naše ogledalo u kome se jasno vidi koliko smo napredovali kao civilizacija, sa onoliko grešaka koliko ih imamo i mi sami jer upravo smo mi ti koji tu nauku pišemo.” Isto važi i za najprestižnije dostignuće kada je nauka u pitanju – Nobelovu nagradu. Kao ni bilo koju druga, ni ova nagrada nije pala s neba od nekog bezgrešnog božanstva već je dodeljuju ljudi (komisija Švedske akademije nauka), a ljudi su “kvarljiva roba” i dosta toga karakterističnog za određene delove razvoja naše civilizacije (rasizam, seksizam, ksenofobija itd.) može se videti u kontroverzama vezanim za dobitnike ovog priznanja. Krenimo redom.

Najočigledniji primer je seksizam. Iako se naučnici često smatraju najinteligentnijim delom svake populacije, fantastično je koliko kolektivno umeju da budu “zatucani” kada su žene u pitanju (neki podsvesno ali većina vrlo namerno). Istorija nauke je istorija žena koje su dale izrazit doprinos a zauzvrat nisu dobile nikakvo priznanje. Koliko prošle nedelje sam pisao o mikro-RNK za čije su otkriće ove godine nagrađeni Viktor Ambros i Gari Ruvkun.Ono što nisam pomenuo, a oko čega se digla velika prašina u krugovima onih koji su upućeni u molekularno-biološka istraživanja, jeste da Ambrosova žena, Rozalind Li, koja je bila prvi autor rada koji se citira u obrazloženju Švedske akademije nauka i koautor brojnih drugih radova sa Ambrosom, nije bila među dobitnicima.

Neki su spekulisali da nije bila ni nominovana ali ovo ne možemo znati sa sigurnošću zato što se spiskovi nominacija čuvaju “pod ključem” 50 godina.

“Loše navike” umiru sporo a ovoj će trebati poprilično vremena. Navešću još neke od najpoznatijih primera kako biste mogli da steknete potpuniju sliku. Još jedna Rozalind se uzima kao tipičan primer. Rozalind Frenklin. Igrom slučaja i ova Rozalinda je svoj trag ostavila u istraživanju DNK – njene sekundarne strukture. Rozalind Frenklin je radila u istom institutu kao i Votson i Krik (koji su dobili Nobelovu nagradu za otkriće sekundarne strukture DNK) kao kristalograf (neko ko kristališe određeno jedinjenje i onda proučava 3D strukturu tog jedinjenja pomoću X-zraka).

Umesto da je uključe u svoje istraživanje ili da joj makar odaju priznanje za doprinos njihovom istraživanju, Votson je u svojoj knjizi “The Double Helix” (Dupli Heliks) prikazao Rozalind Frenklin kao “zvocavu i staromodnu”. U svom govoru prilikom dodele Nobelove nagrade ni Votson ni Krik nijednom je nisu pomenuli a Rozalind Frenklin je preminula od raka jajnika sa samo 37 godina

Votson i Krik su bez njenog odobrenja imali uvid u njene neobjavljene rezultate (najpoznatiji se označava kao “Fotografija 51”), što im je dalo jasnu ideju u kom pravcu da usmere svoja istraživanja. Umesto da je uključe u svoje istraživanje ili da joj makar odaju priznanje za doprinos njihovom istraživanju, Votson je u svojoj knjizi “The Double Helix” (Dupli Heliks) prikazao Rozalind Frenklin kao “zvocavu i staromodnu”. U svom govoru prilikom dodele Nobelove nagrade ni Votson ni Krik nijednom je nisu pomenuli a Rozalind Frenklin je preminula od raka jajnika sa samo 37 godina. To što se Nobelova nagrada ne dodeljuje posthumno nekima služi kao izgovor što je nije dobila, ali Rozalind Frenklin skoro sigurno ne bi bila ni nominovana.

Sledeća “na spisku” je Sesilija Pejn, koja je 1925. godine otkrila od čega su zvezde sastavljene. Ona, takođe, nije dobila ni nominaciju. Njen mentor Henri Noris Rasel jeste (nije nagrađen). Liza Majtner je naučnica koja je (zajedno sa Otom Hanom) najzaslužnija za otkriće nuklearne fisije (što nam je kasnije dalo atomsku bombu). Ova izuzetna žena je doktorirala sa samo 27 godina i postala prva žena koja je doktorirala na Univerzitetu u Beču. Takođe, postaje prva žena izabrana u zvanje redovnog profesora na Univerzitetu u Berlinu, prvi put u Nemačkoj. Zbog toga što je bila Jevrejka beži iz nacističke Nemačke i uspeva da stigne u Sjedinjene Američke Države ali nastavlja da održava komunikaciju sa Otom Hanom, svojim prijateljem i kolegom iz Berlina.

Uvidom u njihovu korespondenciju može se videti da je upravo Liza bila ta koja je ubedila Ota da je fisija uopšte moguća. Ali, kao i u svim prethodno navedenim slučajevima, Liza nije dobila Nobelovu nagradu (nominovana je čak 49 puta). Oto Han je dobio Nobelovu nagradu za 1944. godinu, upravo za otkriće nuklearne fisije. Primera je još mnogo, napisane su knjige o tome, ali treba pomenuti i druge razloge u ovom tekstu.

Rasizam je, uslovno, drugi na listi zato što obuhvata manji deo populacije nego seksizam. Ali to ni na koji način ne umanjuje njegov značaj. Nobelova nagrada je oduvek bila nagrada zapadnog sveta i brojke ovo potvrđuju. Kada se pogleda spisak dobitnika Nobelove nagrade, od 992 dobitnika samo je 17 ljudi crne boje kože (1,7%). Četiri za književnost, dvanaest za mir i jedna za ekonomiju. Do danas, nijedna osoba crne boje kože nije dobila Nobelovu nagradu za neku od naučnih oblasti. Postoji mnogo razloga za ovo ali je najbitniji, svakako, kolonijalna prošlost i sve što iz nje proističe. Generalno, kada se pogleda odakle dolaze dobitnici Nobelove nagrade, slika je prilično “jednolična” – preko 50% dobitnika je iz severne Amerike a većina druge polovine otpada na evropske kolonijalne sile.

Nauka je “skup sport” (pogotovo u današnje vreme) i bilo ko od naučnika iz afričkih zemalja nema apsolutno nikakve šanse da se nađe na listi nominovanih radeći u sopstvenoj zemlji. Jedina mogućnost da se “uključe u trku” jeste da dođu da rade na nekom od prestižnih zapadnih univerziteta (u poslednje vreme mnogo se novca ulaže u Kini ali infrastruktura još uvek nije na nivou razvijenih zemalja zapada).

Ali šta je sa onima koji su crne boje kože a rođeni su u ovim razvijenim zemljama? Kada pogledamo podatke na američkim univerzitetima (gde su najbrojniji), videćemo da je samo 5% doktorata u STEM (Science/nauka, Technology/tehnologija, Engineering/inženjerstvo i Mathematics/matematika) oblasti otišlo u ruke onih sa crnom bojom kože iako predstavljaju 12% stanovništva.

Koliko god razvijenom svetu bila puna usta jednakosti, brojke nam govore da je rasizam još uvek “živ i zdrav”. Statistiku za ljude crne boje kože naveo sam zato što je to ono što ljudima najčešće pada na pamet kada se pomene rasizam, ali situacija nije bolja ni kada pogledamo ostatak sveta koji nije beo.

Doskoro najmnogoljudnija zemlja na svetu, Kina, sa preko 1,4 milijarde ljudi, ima samo troje dobitnika Nobelove nagrade koji su bili njeni građani u vreme dobijanja nagrade (od toga samo jedan za naučne oblasti). Indija, najmnogoljudnija sa 1,45 milijardi ljudi, ima samo pet dobitnika Nobelove nagrade za naučne oblasti od kojih su četiri svoje stekla u SAD. Vrlo je teško pomiriti ovoliki broj ljudi sa ovim brojem nagrada.

Među ostalim razlozima su: politika (masovan izostanak nagrada za naučnike iz “Istočnog bloka”, pre svega Sovjetskog Saveza, tokom Hladnog rata), nepotizam (neproporcionalno mnogo dobitnika Nobelove nagrade je proisteklo iz laboratorija prethodnih dobitnika), korupcija (bilo je optužbi da su neki članovi izbornog komiteta zloupotrebljavali svoju poziciju) itd., sve u skladu sa starom latinskom – Homo sum: nihil humani a me alienum puto (Čovek sam: ništa ljudsko nije mi strano).

Nekadašnji naučnici su zaista u svojim laboratorijama, svojeručno, postizali rezultate zbog kojih su im nagrade dodeljivane. Danas će nagradu dobiti šef laboratorije dok je rad zapravo uradio neko drugi – najčešće doktorand ili postdoc (kao u slučaju Rozalind Li)

Daleko od neke vrste svetog grala kako je pojedini ljudi zamišljaju, Nobelova nagrada je odluka uskog kruga ljudi koji su svi proizvod svog okruženja i vremena. A ni oni kojima se nagrada dodeljuje, bez obzira na učitanu izuzetnost, često nisu baš “cvećke” – bilo je tu svega, od nacista i fašista, eugenista i kreacionista, teoretičara zavere i narkomana, najbolje da pročitate  tekst dr Zorana Radovanovića  da biste dobili pravu sliku.

Na kraju se postavlja pitanje da li ova i ovakva Nobelova nagrada još uvek ima smisla u 21. veku. Kratak odgovor bi bio – ne. Sve i da se potrude da isprave navedene nedostatke (za šta će trebati mnogo vremena), Nobelova nagrada, pogotovo u naučnim kategorijama, odraz je jednog prošlog, individualnog sveta koji više ne postoji. Nekadašnji naučnici su zaista u svojim laboratorijama, svojeručno, postizali rezultate zbog kojih su im nagrade dodeljivane. Danas će nagradu dobiti šef laboratorije dok je rad zapravo uradio neko drugi – najčešće doktorand ili postdoc (kao u slučaju Rozalind Li). I to pod uslovom da je sve otkriveno u jednoj laboratoriji.

U današnjem globalnom svetu gde su napreci u nauci često mali i inkrementalni a na kompleksnim problemima rade čitavi konzorcijumi sastavljeni od desetina institucija i stotina ljudi, nemoguće je (sve i da imamo savršeno nepristrasnu mašinu za merenje) tačno utvrditi ko je “najzaslužniji”, a dati nagradu samo “glavnom” uvreda je za sve ljude koji su uključeni u projekat i u potpunoj je suprotnosti sa naučnom etikom. Nobelova nagrada mora da se reformiše i modernizuje, za početak eliminišući individualne kandidature i uvodeći kandidaturu timova. Na taj način će ponovo doći u korak s vremenom i nastaviti da bude ono što je i do sada bila, i kada je dobro i kada je loše – ogledalo nauke.

GENIJALNOST ZENA KAD SU U PITANJU IZUMI

 

Žene se kroz povijest najčešće percipiralo kroz položaje izvan javnoga života, državnih poslova i raznih društveno prihvaćenih "muških" pozicija. Ipak, mnoge su itekako bile važan dio javnosti, iako im se trag u službenim spisima nerijetko gubi ili potkrepljuje muškim imenima.

Mnoge su žene bile i izumiteljice, a dok im se kroz povijest ime i nije puno spominjalo, njihovi su izumi ipak - promijenili svijet. U društvu Gutenberga, Tesle, Edisona, Forda i Bella nalazi se i velik broj žena čiji su izumi bili izuzetno važni i zbog kojih je danas svijet drugačije mjesto. Izdvojili smo neke sjajne izume za koje vjerojatno nisi znala da se iza njih kriju žene.

Tkanina otporna na metke 

Jedan od takvih izuma je i odjeća otporna na metke koju je 1966. godine izumila Stephanie Louise Kwolek, poljsko-američka kemičarka. Tražeći plastiku za gume, otkrila je materijal danas poznat pod nazivom Kevlar. Sintetičko je to i ojačavajuće vlakno otporno na vrućinu koje je na počecima služilo kao zamjena za čelik u gumama trkaćih automobila.

 WiFi tehnologija

 Filmska zvijezda Hedy Lamarr, rođena pod imenom Hedwig Eva Maria Kiesler, austrijsko-američka glumica najpoznatija po ulozi Dalile u filmu Cecila B. DeMilla Samson i Dalila, ali i brojnim drugim naslovima, nije bila samo lijepo i uspješno lice Hollywooda. U slobodno je vrijeme radila na raznim hobijima i bavila se izumima, među kojima je i poboljšana verzija semafora, ali i tablete koje vodu pretvaraju u gazirano piće.

Dok ti izumi nisu zaživjeli, jedan je ipak promijenio tijek povijesti. Hedy je projektirala komunikacijski sustav za navođenje torpeda, a bilo je to tijekom Drugoga svjetskog rata, točnije 1941. godine. Upravo je taj izum koji se temelji na frekvencijskom skakanju kasnije bio temelj za nastanak WiFi-ja, GPS-a i Bluetootha.

Grijač automobila 

Margaret A. Wilcox bila je inženjerka koja je 1893. godine izumila grijače za automobil. Dakle, svaki put kad je u autu hladno ili se zamrznu stakla, za toplinu možemo zahvaliti upravo njoj. 

Raketni pogonski sustav

 Kanadsko-američka inženjerka Yvonne Madelaine Brill izumila je 1974. godine štedljivi raketni potisak koji danas satelite drži u orbiti. Osim toga je isti zaslužan i za lansiranje raketa na Mjesec kao i za potrebe drugih istraživanja svemira.

Kružna pila 

 Tabbitha Babbit početkom je 19. stoljeća bila tkalja na Harvardu, a proučavajući radnike na pilani shvatila je koliko je njihovih pokreta uzalud potrošeno. Tako je na svoj tkalački stroj spojila cirkularnu oštricu kako bi dobila efikasniji način za rezanje drva i 1812. godine nastala je - kružna pila.

 Akvarij 

 Francuska je prirodoslovka, Jeanne Villepreux-Power još je 1832. godine napravila stakleni akvarij kako bi proučavala morski život i vodene organizme tijekom duljega vremenskog perioda. Nazivaju je još i "majkom akvariofilije".

Naučnice vode revolucionarna naučna istraživanja, međutim, uprkos svojim izvanrednim otkrićima, žene širom svijeta zastupljene su svega 30 posto u nauci, prema podacima Ujedinjenih nacija (UN).

Naučnice rijetko dobijaju priznanja za svoja postignuća – samo tri posto Nobelovih nagrada za nauku ikada je dodijeljeno ženama, a samo 11 posto žena je na pozicijama viših istraživača koji vode projekte u Evropi.

Globalno, upis studentica posebno je nizak na informacione i komunikacione tehnologije - tri posto, u prirodnim naukama, matematici i statistici - pet posto i u inženjerstvu, proizvodnji i građevinarstvu - osam posto.

Žene danas čine polovinu radne snage, stiču više fakultetskih diploma od muškaraca i po nekim procjenama predstavljaju najveću pojedinačnu ekonomsku snagu na svijetu. Ipak, rodne razlike u nauci nastavljaju se više nego u drugim profesijama, posebno u vrhunskim, matematički intenzivnim poljima kao što su kompjuterske nauke i inženjerstvo.

Mnoge kulturološke pepreke ženama i dalje stoje na putu ka nauci od usmjeravanja djevojčica ka drugim zanimanjima, rodne pristrasnosti, stereotipa i seksualnog uznemiravanja na radnom mjestu na kojem dominiraju muškarci do mogućih ograničenja karijere ženama zbog rađanja djece.

Doprinos žena nauci koji je ostao nezabilježen nije iznenađujući jer od nastanka profesionalne nauke u 19. vijeku, naučnice, uz značajne izuzetke, često nisu dobijale zasluge za svoj rad. Takođe, rad onih koje su sarađivale s muškarcima, najčešće rodbinski vezanim, često je pripisivan radu njihove braće, očeva ili muževa.

Nauka i rodna ravnopravnost su vitalni za postizanje međunarodno dogovorenih razvojnih ciljeva, uključujući Agendu za održivi razvoj do 2030. godine, navodi UN. Tokom posljednjih 15 godina, globalna zajednica uložila je puno napora u nadahnuće i uključivanje žena i djevojaka u nauku. Ipak, žene i djevojke su i dalje isključene iz punog učešća u nauci.

Od kada je Generalna skupština UN-a proglasila 11. februar za Međunarodni dan žena i djevojaka naučnica 2015. godine postavljen je cilj podizanje svijesti o problemu koji slavi žensku izvrsnost u nauci. Kroz istoriju, iako su poznate naučnice poput Marie Curie i Jane Goodall na kraju prepoznate po svom doprinosu u nauci, značajan broj ženskih naučnica bio je previđan i skrajnut jednostavno zbog svog spola.

Ipak, uprkos izazovima rodne diskriminacije i nepriznavanja u naučnoj zajednici, nebrojene inspirativne žene u ovim poljima dale su istorijski doprinos nauci i pomogle da se unaprijedi razumijevanje svijeta oko nas. Mnoge nisu prepoznate tokom života, ali njihova dostignuća pomogla su novim generacijama naučnica.

Jedan od Balkanu najbližih primjera izostavljanja žena iz istorije nauke je priča Mileve Marić, srbijanske fizičarke i matematičarke, prve supruge Alberta Einsteina. Brak Alberta Eisteina i Mileve Marić bio je odnos dva genijalna uma od kojih je jedan obiljležio 20. vijek, a drugi postao primjer kamena spoticanja na koji su nailazile naučnice.

Mileva Marić (1875-1948.) bila je studentica fizike u Švajcarskoj kada je upoznala 17 godina starijeg Alberta Einsteina. Mileva Marić nije objavila nijedno istraživanje niti je tražila priznanje za bilo koje Einsteinovo otkriće; svaki posao koji su radili zajedno obavljao se u privatnosti. Svi argumenti za i protiv njenog učešća u Einsteinovim otkrićima su posredni. Ali, nedostatak direktnih dokaza nikada nije zaustavio debate o njenom doprinisu. Pisma koja je Milevi pisao Einstein u kojima govori o idejama relativnog kretanja i molekularnih sila - po kojima je kasnije postao poznat - sadrže riječi "mi" i "naše" referišući se na istraživanja.

Kako piše magazin Nature, polemiku o Milevinom doprinosu nauci i Einsteinovim istraživanjima uzburkala je biografija Mileve Marić iz 1969. godine koju je priredila srednjoškolska nastavnica Desanka Trbuhović-Gjurić. Knjiga je tvrdila da je Milevin udio u Einsteinovom uspjehu bio "velik i značajan". Ta se ocjena temeljila na svjedočenju savremenika, ranom akademskom uspjehu Mileve i Einsteinovoj ostavštini od Nobelove nagrade iz 1921. godine u sklopu nagodbe o razvodu. Kasnije su lingvistica Senta Troemel-Ploetz i fizičar i parapsiholog, Evan Harris Walker, protumačili pisma koja je par pisao jedno drugom kao dokaz da su Milevine ideje bile od ključnog značaja za Einsteinovo bavljenje naukom.

SIGURNO DA OVO NIJE KOMPLET PRICA O SVIM GENIJALNIM ZENAMA TOKOM ISTORIJE KOJE SU DOPRINELE, NAUCI, TEHNICI, MEDICINI ,PA I PRONALAZENJU NAJRAZLICITIJIH IZUMA. 

DA JOS JEDNOM POJASNIMO ZENE NE DOBIJAJU TAKO CESTO NOBELOVU NAGRADU KOLIKO BI TREBALO JER SU ZASLUZILE I TO NI U JEDNOJ OBLASTI, PA BILA TO I KNJIZEVNOST.

A KAD SMO KOD KNJIZEVNOSTI POGLEDAJTE MOJ BLOG OD PRE NEKOLIKO DANA (MOZE I OBA BLOGA   KOJI GOVORE O IZMENAMA LEKTIRE I O KNJIGAMA KOJE SU OBELEZILE ISTORIJU) I VIDECETE DA SU KOD NAS KNJIGE IZUZETNE VREDNOSTI I KVALITETA IZBACENE IZ LEKTIRE JER NISU NAPISANE RODNO SENSITIVNIM JEZIKOM

APSURD NA APSURDIMA. PRASE JE PRASE, VUK JE VUK A CRVENKAPA JE CRVENKAPA I TU PO MENI NEMA MESTA ALTERNATIVMA. 

JER AKO ZENE NISU DOSTOJNE DA DOBIJU NOBELA ONDA I OVE NOVE GRUPE LJUDI KOJE SU MUSKARCI ILI MOZDA NISU, KOJI SU RODNO VRLO OPREDELJENI I KOJI NISU NIJEDAN ROD NE MOGU TRAZITI DA SE CELOKUPNA KNJIZEVNOST MENJA ZBOG NJIH.

AKO SE TO DOGODI I MINI MAUS OBUCE PANTALONE ( VEC JESTE) ONDA TREBA OVU NAGRADU U NAJMANJU RUKU IGNORISATI ,A ONDA I UGASITI. VREME JE!